19. YÜZYIL RUS DÜŞÜNCE VE EDEBİYATINDA RASKOL VE ESKİ İNANÇLILAR

Özet

17. yüzyılın ikinci yarısında Rus kilisesinde yaşanan raskol, Rusya tarihinin başlıca olaylarından biridir. Dinî ritüellerin ve din kitaplarının değiştirilmesi amacıyla başlatılan reform sürecine bir tepki olarak gelişen raskol, 1666-1667 yıllarında yapılan konsillerde reformlara karşı çıkanların aforoz edilmesiyle Rusya’nın toplumsal-politik yaşamının başlıca sorunlarından biri haline gelir ve Rusya, bu tarihlerden itibaren eski inançlılar olarak adlandırılan kilise yaşamından halk arasına sızan güçlü bir dinî mücadele ruhuyla karşı karşıya kalır. Raskol, gerçekleştiği dönemde dinî bir sorun olarak algılanır ve reformlara karşı çıkan halkın dinî bilgi bağlamındaki cehaleti ile ilişkilendirilerek değerlendirilir. Ancak çalışmamızın konusunu oluşturacak olan 19. yüzyılda raskole yönelik sınırlı bakış açısı değişir ve raskol ile eski inançlılar toplumsal-politik bir sorun olarak ele alınıp incelenmeye başlar. Raskole yönelik bu bakış açısının gelişiminde dönemin düşünce hareketleri önemli bir rol oynar. Düşünce hareketlerine paralel olarak raskol ve eski inançlılar konusu, dönemin edebiyatında da yer alır. Bu eksende çalışmamızın amacını; Rusya tarihinin başlıca olaylarından biri olan raskol sorununu ve bu sorun bağlamında ortaya çıkan eski inançlılar konusunu, 19. yüzyıl Rus düşünce ve edebiyatında dönemin toplumsal politik koşulları çerçevesinde incelemek oluşturmaktadır. Bu incelemenin temelinde ise raskol ve eski inançlılara yönelik yaklaşımın, gerçekleştiği dönemden 19. yüzyılda geçirdiği dönüşümün anlamlandırılması ve toplumsal politik yaşamla sıkı bir bağı olan dönemin edebiyatına yansımasının irdelenmesi yer alır. Çalışmamız kapsamında 19. yüzyıl Rus düşüncesinde raskol ve eski inançlılar; devrimci, halkçı düşünürler, Slavcı düşünürler, resmi kilise ve devlet ideolojisi çerçevesinden raskol olgusuna yaklaşanlar ve Vladimir Solovyov gibi evrensel kilise değerleri çerçevesinden konuyu ele alan yaklaşımlar bağlamında incelenmiştir. 19. yüzyıl Rus edebiyatında ise raskol ve eski inançlılar Fyodor Dostoyevski ve Nikolay Leskov örneğinde ele alınmış, sonuç bölümünde Rus düşünce ve edebiyatı çerçevesinde bütünsel bir değerlendirme yapılmıştır.