TANZİMAT ROMANI ZÜPPE TİPİNİN “AYLAK” TİPİNE EVRİLMESİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Özet

Züppe tipi, Tanzimat Dönemi‟yle birlikte ortaya çıkan ve alafrangalaşma yolundaki her adımı mubah sayan, Batılılaşmayı sadece şekle indirgeyen bir anlayışa sahiptir. Batılılaşmanın özünü kavramayıp sadece göstermelik bir anlayışla hareket eden bu tipler; cümlelerinin arasına Fransızca kelimeler sıkıştırmayı, landolara binmeyi, mesire alanlarında gezinmeyi vb. Batılılaşmanın gereği olarak gören tiplerdir ve Tanzimat romancıları tarafından ironik bir dille eleştirilmişlerdir. Züppe tipi, Tanzimat Dönemi sonrasında toplumsal değişimle birlikte tipin karakteristik özelliklerini devam ettirir; fakat bazı dönüşümlere uğrar ve “aylak” tipi olarak niteleyebileceğimiz bir tipe dönüşür. Belirli bir hedefi olmadan yaşamını sürdüren, hayatı umursamayan, günübirlik yaşayan başına buyruk kimseler için kullanılan “aylaklık” ifadesi; modern toplumla birlikte yeni bir varoluş hâli olarak ortaya çıkar. Okumuş, kendini toplumdan üst bir konumda gören, kibirli, aklından geçeni hiçbir ölçüt veya ahlaki kuralı dikkate almadan uygulayan, toplumdan kopuk bir biçimde minik bir topluluk içinde yaşamını sürdüren “aylak tip”; züppe tipinden başka bir türlü, evrilmiş bir züppedir. Bu bağlamda çalışmamız, aylak tipinin züppe tipinin bir devamı ve evrilmiş hâli olduğu tezini tartışmayı ve züppe tipinin aylaklığa dönüşürken geçirdiği değişimi ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır.