İSLAM DÜNYASI'NDA KENTE DAİR DÜŞÜNSEL KÖKLER: FARABİ VE İBN HALDUN’UN KENT KAVRAMSALLAŞTIRMALARI

Özet

Müslümanların Mekke’den Medine’ye göç neticesinde şehirli hale gelmeleriyle birlikte mekânla kurdukları ilişki köklü şekilde boyut değiştirmiştir. İslam Medeniyeti’nin kültürel ve ekonomik anlamda yükselişe geçtiği dönemlerde de bu ilişki derinleşmiş; birçok yeni kent kurulurken diğer taraftan da başka kültürlere ait kentler İslamlaştırılmıştır. İslam Dini ve mekân arasındaki ilişki coğrafi olarak genişleyip içerik olarak derinleşirken şehir, siyasetin ve düşünce dünyasının temel ilgi alanlarından biri haline gelmiştir. Bu anlamda İslam dünyasının ekonomik ve siyasal güç olarak batının önünde olduğu 10.-14. Yüzyıllar arası süreç içerisinde ekonomi ve siyasal alandaki üstünlük kendisini düşünce dünyasında da göstermiş ve bu yüzyıllar içerisinde birçok alanda olduğu gibi kent ve kent yaşamına ilişkin öncü fikirler oluşmaya başlamıştır. Farabi ve İbn Haldun bu çerçevede kent ve kentlilik üzerine ilk öncü fikirleri ve tespitleri ortaya koyan kişiler olmuşlardır. Farabi kent ve kent yönetimi üzerine yoğunlaştırdığı düşüncelerde soyut bir çerçevede konuyu ele alırken, İbn Haldun ise somut gözlem ve deneyimlerden yola çıkarak görüşlerini geliştirmiştir. Bu kapsamda bedevilik (kıra ve göçebeliğe ait olan) ve hadarilik ( medeni ve gelişmiş olan) İbn Haldun’da temel kavramlar haline gelmiştir. Ayrıca İbn Haldun öncü şekilde ekonomik gelişmişlikle kentsel mekân arasındaki ilişkiyi ortaya koymuş ve kentlerin estetik gelişmişlik düzeyi ve fiziki büyüklükleri ile ekonomi arasında basit ama çağının ötesinde ve öncü şekilde fikirleri ortaya çıkaran düşünür olmuştur. Tüm bu çerçevede ele alınıp incelendiğinde İslam dünyasına ait bu iki düşünür, kent üzerine öncü fikirleri ilk kez ortaya koyan kişiler olmuşlardır. Ancak batı dünyası içerisinde bu iki düşünür, kentbilim ile ilgili olarak hak ettiği yere erişememişlerdir. Bu anlamda makale bu eksikliği gözeterek kentbilim yazınında çokça referans verilmese de öncü ve özgün yeri olan Farabi ve İbn Haldun’un kente ilişkin kavramsallaştırmaları ve düşüncelerini ortaya koymayı hedeflemiştir.